Dzwonnica w Makowie odzyskała blask

Po ponad dekadzie starań, mieszkańców, samorządów i lokalnych aktywistów, zabytkowa dzwonnica w Makowie doczekała się gruntownych prac remontowych. Inicjatywa rewitalizacji tego ważnego punktu miasta narodziła się w 2011 roku i od tego czasu napotykała wiele przeszkód, w tym brak dokumentacji, funduszy i konieczność uzyskania odpowiednich pozwoleń.

Kluczowym momentem było wpisanie dzwonnicy do rejestru zabytków w 2020 roku. Dzięki temu możliwe było pozyskanie środków finansowych z rządowego programu ochrony zabytków. W 2024 roku zakończono prace remontowe, które objęły m.in. naprawę konstrukcji drewnianych, instalację elektryczną, remont zegarów i dzwonów oraz pokrycie dachu.

Odnowiona dzwonnica jest nie tylko ważnym elementem dziedzictwa kulturowego Makowa, ale także miejscem, które może służyć mieszkańcom i turystom.

Rok 2011 – rodzi się pomysł

Remont dzwonnicy przy makowskiej farze trwał krótko. Rozpoczął się w maju a zakończył w listopadzie 2024 roku. Idea remontu dzwonnicy kiełkowała jednak znacznie dłużej, ponad 10 lat. 

Pomysł remontu dzwonnicy narodził się w głowie Katarzyna Olzackiej, ówczesnej prezes Towarzystwa Miłośników Ziemi Makowskiej. I chociaż później w jego realizacji uczestniczyło wiele osób, szczęśliwy finał zawdzięczamy nieustępliwej konsekwencji innego regionalisty, członka zarządu TMZM, Jana Rutkowskiego.

„Dzwonnica to jedyny punkt widokowy w Makowie. Z jej okienek podziwiać można panoramę miasta i okolic. A może – gdyby tak wyremontować trochę chwiejące się schody i dziurawe podesty, przyciąć gałęzie drzew, aby poszerzyć panoramę – można by tak pomyśleć o udostępnieniu dzwonnicy dla mieszkańców i turystów? Na pewno niejeden mieszkaniec miasta jest ciekaw, jak tam jest w środku. Również chodzący, ładnie oświetlony zegar dodałby dzwonnicy wiele uroku” – pisała Katarzyna Olzacka w 2011 roku.

Rok 2013 – spotkanie bez rezultatów

Pomysł spodobał się członkom TMZM. 7 marca 2013 roku członkowie zarządu Towarzystwa spotkali się z księdzem kanonikiem Bonifacym Kazimierzem Radziszewskim, ówczesnym proboszczem parafii pw. św. Józefa i zaproponowali wspólne działania na rzecz rewitalizacji dzwonnicy. TMZM zaoferował pomoc w zbieraniu funduszy od mieszkańców, firm i organizacji oraz ubieganie się o dotacje od różnych agencji rządowych. 

W datowanym na 8 kwietnia 2013 roku piśmie zarządu TMZM do proboszcza Radziszewskiego padły dalej idące propozycje współpracy. „Zarząd Towarzystwa podejmuje się wykonania harmonogramu wszelkich prac związanych z rewitalizacją dzwonnicy oraz opracowania kosztorysów do tego harmonogramu, tak by tego rodzaju czynnościami nie obciążać parafii.

Jednocześnie pragniemy nadmienić, że dzwonnica była postawiona w 1926 r. wysiłkiem całego społeczeństwa lokalnego. Mówi o tym tablica wmurowana w ścianę wieży. Byłoby pięknym gestem, gdyby to społeczeństwo, po prawie 90 latach było w stanie wyremontować obiekt. Taki właśnie cel przyświeca Towarzystwu Miłośników Ziemi Makowskiej, którego głównym zadaniem jest dbałość o historię naszego miasta i ziemi makowskiej. Liczymy na przychylne ustosunkowanie się do naszej propozycji”.

W rozmowie z proboszczem działacze TMZM argumentowali, że dzwonnica wewnątrz ani razu nie była remontowana i z upływem czasu niszczała. Przypomniano, że w 1947 r. w czasie prac związanych z montażem dzwonów, zostały zdemontowane pokrycia stropowe wszystkich kondygnacji. Schody prowadzące na szczyt dzwonnicy stanowią wielkie zagrożenie dla każdego i wymagają naprawy w pierwszej kolejności. Kolejnymi pracami rewitalizacyjnymi powinien być remont zegarów, wykonanie oświetlenia i zabezpieczenie okien.

Propozycja została wysłuchana i zapadła cisza. Ksiądz Radziszewski inicjatywy nie podjął. Działania zmierzające do przeprowadzenia remontu dzwonnicy jednak trwały.

Rok 2019 – starania o status zabytku

W marcu 2019 roku Jan Rutkowski przeprowadził badanie konstrukcji drewnianych wewnątrz dzwonnicy. Ustalenia został zawarte w dokumencie inwentaryzacyjnym budynku „Dzwonnica – ocena mykologiczna”. Ocena koncentrowała się na identyfikacji i ocenie obecności korozji biologicznej i innych zagrożeń w obrębie dzwonnicy. W trakcie oględzin znaleziono dowody na istnienie ptasich gniazd i odchodów, co stwarza ryzyko chorób odzwierzęcych. Zalecenia obejmowały usunięcie gniazd i odchodów, oczyszczenie wszystkich podłóg, zabezpieczenie zewnętrznych otworów siatką oraz użycie odpowiedniego sprzętu ochronnego podczas sprzątania. Przede wszystkim oceniono stan wszystkich elementów drewnianych, w tym schodów, stropów, okien, drzwi, podpór dzwonowych i więźby dachowej. Ocena obejmowała oględziny, pomiar odkształceń, szlifowanie powierzchni i wiercenie. Wyniki określały, czy elementy wymagają wymiany, oczyszczenia i impregnacji, czy też wzmocnienia. Bez wątpienia, wymagały.

Z tych wstępnych oględzin wynikało, że remont dzwonnicy tani nie będzie. Należało poszukać sposobów sfinansowania. Jednym ze źródeł mogły być fundusze stworzone dla ratowania zabytków. Zbudowany w średniowieczu kościół farny zabytkiem był oficjalnie od stycznia 1958 roku. Wzniesiona w latach 20. ubiegłego stulecia, dzwonnica nie była wpisana do rejestru zabytków.

Rozpoczęły się starania o uznanie dzwonnicy za zbytek. W maju 2019 roku parafia pw. św. Józefa złożyła wniosek do Mazowieckiego Wojewódzkiego konserwatora Zabytków o wpisanie makowskiej dzwonnicy do rejestru zabytków. 13 sierpnia konserwator zabytków dokonał wizji lokalnej. W niespełna rok później, 17 lutego 2020 roku dzwonnica oficjalnie została uznana za zabytek i wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego. W uzasadnieniu tej decyzji możemy przeczytać: 

„Po przeanalizowaniu zebranego materiału dowodowego MWKZ jest zdania, iż obiekt posiada wartości historyczne i artystyczne w stopniu uzasadniającym jego wpis do rejestru zabytków.

Dzwonnica została ufundowana przez parafian, staraniem proboszcza makowskiego księdza prałata Michnikowskiego, na podstawie pierwotnego projektu budowniczego Klonowskiego. Wybudowano ją w miejsce poprzedniej dzwonnicy, która uległa zawaleniu około 1923 r. Budynek nowej dzwonnicy powstał w stylu neogotyckim, architektonicznie nawiązując do gotyckiej bryły kościoła pw. Bożego Ciała, tworząc z nim spójny estetycznie zespół. Dzwonnica zachowała autentyczną substancję i formę historyczną z czasu budowy. Na ceglanych ścianach do dziś zachowały się ślady po ostrzale wycofujących się wojsk niemieckich w czasie wyzwalania miasta w styczniu 1945 r., stanowiące świadectwo historii II wojny światowej. Wewnątrz, na drewnianej konstrukcji, zawieszone są 3 dzwony niemieckie z napisem „Berlin 1833″, które trafiły do Makowa Mazowieckiego tuż po wojnie z Dobrego Miasta. Oryginalne dzwony zostały zrabowane przez Niemców w czasie działań wojennych. Cennym elementem dzwonnicy jest wielka skrzynia zegarowa z mechanizmem nieczynnego zegara, którego dwie tarcze znajdują się w okulusach. Artykulacja i detal architektoniczny dzwonnicy są wciąż czytelne. Jest ona przykładem architektury murowanej z początku XX w. na terenie północnego Mazowsza”.

Rok 2020 – pierwsza przymiarka do remontu uznanej za zabytek dzwonnicy

W styczniu 2020 roku Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wydał zalecenia konserwatorskie dotyczące remontu dzwonnicy. Zalecenia nakazywały zachowanie pierwotnej formy i wyglądu architektonicznego dzwonnicy, użycie trwałych i wysokiej jakości materiałów budowlanych, usunięcie wszelkich zapraw cementowych, wtórnych tynków i powłok malarskich, a także zachowanie i konserwację oryginalnej stolarki okiennej i drzwiowej. Według konserwatora, należało również poddać ocenie konstrukcyjne zużycie i stopień zniszczenia drewnianych elementów więźby dachowej, sygnaturki, schodów wewnętrznych, stropów oraz podkonstrukcji pod dzwony. Konserwator zalecał przywrócenie funkcjonowania istniejących dzwonów ze sterowaniem ręcznym lub elektronicznym oraz zegara, po przeprowadzeniu kompleksowej renowacji. Dopuszczał wykonanie przyłącza energetycznego, instalacji zewnętrznej, instalacji wewnętrznej oraz odgromowej. „Do wszelkich działań należy przyjąć generalną zasadę maksymalnego zachowania i renowacji substancji oryginalnej z zachowaniem istniejących rozwiązań materiałowych i kolorystycznych – podkreślał konserwator. – Wprowadzone nowe elementy i rozwiązania zaleca się projektować w sposób harmonijnie wkomponowany w stan istniejący, z uwzględnieniem lokalnego charakteru wnętrz oraz użyciem materiałów o wysokich parametrach jakości oraz walorach estetycznych”.

Rok 2022 – plan remontu zabytkowej dzwonnicy

Znając stanowisko konserwatora zabytków, można było opracować plan remontu. Minęły 2 lata. Dokument zatytułowany „Projekt remontu dzwonnicy” był opracowywany wielostopniowo: wpierw przez firmę MAKPROJEKT, a jego autorem był inż. Artur Jaworski, a docelowo jako zatwierdzony przez WZWKZ w listopadzie 2022 przez akceptowanego projektanta i wykonawcę robót na zabytkach inżyniera Waldemara Brzostka z Ostrowi Dokument określał również kolejność prac remontowych. Podzielono je na 6 etapów:

Etap 1

1. Wykonać zasilanie elektryczne dzwonnicy z zakrystii, wg projektu instalacji

elektrycznej.

Etap 2

1. Uprzątnięcie wszystkich kondygnacji.

2. Demontaż podsufitki pod stropem.

3. Skucie tynków wewnętrznych z powierzchni ścian parteru, w celu zachowania

pierwotnej, naturalnej struktury muru i spoin.

4. Wykonać nową posadzkę parteru.

5. Wymienić drzwi wejściowe na nowe.

6. Wykonać dwie drabiny z IV stropu na poddasze.

7. Remont schodów i stropów – zgodnie z zaleceniami z dz. III, pkt 8.

8. Uzupełnienie i konserwacja konstrukcji drewnianych:

9. Wykonanie nowych otwieranych okien żaluzjowych – 8szt.

10. Wymiana wszystkich formatek szybowych na nowe, po wcześniejszym

oczyszczeniu i konserwacji metalowych ram.

11. Wyposażenie wszystkie kondygnacje w gaśnice.

Etap 3

12. Wykonanie instalacji elektrycznej wewnętrznej: oświetlenia, gniazd wtykowych, zasilania zegarów, zasilania napędu dzwonów i sygnaturki, iluminację zewnętrzną oraz instalację odgromową, wg projektu instalacji elektrycznej.

Etap 4

1. Prace konserwacyjne trzech dzwonów i sygnaturki wg odrębnego opracowania.

Etap 5

1. Remont zegarów (3 zegary z jednego mechanizmu napędowego) wg odrębnego opracowania.

Etap 6

2. Wykonanie nowego pokrycia dachu i kopuły z blachy miedzianej.

Rok 2023 –Urząd Miasta pozyskuje pieniądze na remont dzwonnicy i kościoła

Był plan, była dokumentacja, było pozwolenie na budowę, wiadomo było co i w jakiej kolejności należy robić. Nie było na to pieniędzy. Trwały starania. 

Urząd Miasta opracował i złożył wniosek o przydział środków z Ładu Polskiego. Przełom nastąpił w sierpniu 2023 roku. Wtedy to minister Henryk Kowalczyk wraz z panią kierownik delegatury MZWKZ w Domu Wesołka wręczył burmistrzowi Makowa Tadeuszowi Ciakowi oraz proboszczowi, księdzu Stanisławowi Dziekanowi promesę na kwotę 1 176 000 złotych z przeznaczeniem na „rewitalizację zabytkowego kościoła pw. Bożego Ciała wraz z otoczeniem”.  Dokument był podpisany przez premiera Mateusza Morawieckiego a pieniądze pochodziły z Rządowego Programu Ochrony Zabytków. 

Rok 2024 – zakończenie remontu dzwonnicy

Na początku 2024 roku parafia pw. Św. Józefa zamieściła ogłoszenie, w którym zaprosiła do składania ofert na wykonanie zamówienia pn.: „Rewitalizacja zabytkowego kościoła pw. Bożego Ciała wraz z otoczeniem”. W ogłoszeniu zastrzeżono, że o udzielenie zamówienia mogą ubiegać się ci wykonawcy, „którzy wykonali z należytą starannością, w okresie pięciu lat, a jeżeli okres prowadzenia działalności jest krótszy – w tym okresie co najmniej jednej roboty budowlanej (obejmujące prace elektrycznej lub budowlane lub konserwatorskie) wykonanej w obiekcie zabytkowym wpisanym do rejestru zabytków, o którym mowa w art. 8 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami o wartości co najmniej 500.000,00 złotych brutto”.

Do rozpatrzeniu ofert powołano komisję, która w ramach obowiązujących zasad przetargowych wybrała wykonawcę robót w dzwonnicy zgodnie z opracowaną dokumentacją i zaleceniami konserwatorskimi. Została nim jako główny wykonawca firma Usługi Remontowo Budowlane Jarosław Grzankowski z Makowa Maz. Główny wykonawca robót w dzwonnicy zawarł umowę z parafią na realizację zadania w terminie od mają 2024 do 29 listopada 2024. na kwotę brutto 625750,20 zł. Roboty zostały wykonane w terminie i odebrane. Jednym z kilku podwykonawców robót w dzwonnicy była firma DREWMAK z Ulask,  a dzwony i nowe zegary instalowała firma Rduch Bells & Clocks.

W przetargu na wykonanie dokumentacji projektowej wybrano ofertę nr 1: Zakład Remontowo Budowlany inż. Waldemar Brzostek z Ostrowi Maz. na kwotę brutto 61 500zł

Przetarg na roboty w kościele wygrała firma Cora New sp. z o.o. z Warszawy na kwotę brutto 587.940 zł. Roboty te dotyczyły wzmocnienia i remontu stropu i więźby dachowej nad nawą główną. Zostały zrealizowane w terminie i odebrane w listopadzie 2024 r. 

Łączne poniesione koszty związane z ww. etapami wyniosły brutto 1.275.190 zł w tym:

• • etap I: dokumentacja – 61.500 zł
• • etap II: remont dzwonnicy – 627.500 zł
• • etap III: roboty na kościele – 587.940 zł

Należy podkreślić bardzo dobrą współpracę księdza proboszcza Stanisława Dziekana z Urzędem Miasta a także ze Starostwem Powiatowym w Makowie Maz. Dzięki skutecznemu działaniu p. Alicji Prejs i jej doświadczeniu w pozyskiwaniu zewnętrznych środków, UM pozyskał dotację z Ładu Polskiego w wysokości 1 176 000 zł i w ramach umowy z parafią przekazał te środki na realizację do parafii jako inwestorowi. Swoimi dotacjami wsparli Parafię również starostwo: 30.000zl i UM:24.000 zł. Jednak suma otrzymanych wszystkich trzech dotacji nie pokryła wszystkich koniecznych kosztów takich jak: kosztorysy robót w kościele, ekspertyzy konserwatorskie, wynagrodzenia inspektorów nadzoru, prace dodatkowe. Brakujące kwoty pokrywała parafia pw. Św. Józefa jako swój wkład. Ten wkład Parafii to ponad 100 tys. zł.

Słowa uznania należą się Jerzemu Dąbrowskiemu, który swoim doświadczeniem i wiedzą wspierał organizacyjnie realizację ww. spraw.

Odnowiona dzwonnica cieszy oczy mieszkańców Makowa i przyjezdnych. Przeprowadzony po stu latach od jej wybudowania remont zapewnia dalsze trwanie tego zabytku. Zegar na wieży dokładnie wskazuje godzinę. Dzwony zostały odnowione i zawieszone na solidnych jarzmach, biją w nich nowe serca. Wygodnymi schodami można bezpiecznie wejść na samą górę. Jedno tylko się nie udało – z odnowionej dzwonnicy nie można podziwiać panoramy Makowa. Decyzją konserwatora zabytków nieruchome żaluzje w oknach zasłaniają widok.

P.S.

Parafia zleciła ponadto firmie Rduch Bells & Clocks, która jako podwykonawca robót w dzwonnicy instalowała 3 zegary, wykonanie i zainstalowanie czwartego brakującego zegara na wieży dzwonnicy.

Obecnie (koniec stycznia 2025) przygotowywana jest wystawa prezentująca wykonane prace w dzwonnicy a także remontu i wzmocnienia stropu oraz więźby dachowej nawy głównej.

Wystawa będzie prezentowana w dzwonnicy, a także w kaplicy św. Anny w kościele farnym i może być udostępniana dla zwiedzających grup z przewodnikiem po uzgodnieniu terminu.